Denomínase Séculos Escuros ó período que vai dende o século XVI ó XVIII. Nesta etapa da historia, a lingua galega, falada por toda a poboación na época medieval (desde os reis e bispos até as clases máis desfavorecidas), deixa de empregarse como lingua escrita a favor dun castelán impulsado dende as cortes de Castela. As manifestacións literarias en galego son moi escasas, pero aquí, na comarca de Monterrei temos algúns exemplos.
SONETO DE MONTERREI
O Soneto de Monterrei é un poema de estilo renacentista do século XVI (posiblemente na década de 1530). É unha das poucas mostras de poesía galega nos Séculos Escuros.
Este poema de autor descoñecido presenta a súa composición nun ambiente bucólico, cun ton especialmente narrativo na primeira estrofa (que funciona coma unha especie de introdución) é dialogado nas tres restantes, reproducindo unha conversa entre unha pastora e un home, a cal lembra polo espazo en que se produce e pola situación dada (non polo contido do diálogo) ás pastorelas medievais.
Alá en Monterrei en Val de Laça,
a Violante vi beira de un río
tan fermosa, en verdá, que quedei frío
de ver alma inmortal en mortal maça.
De un alto e lindo corpo a seda laça
a pastora sacaba fío a fío,
quando lle dise: - “Morro, corta o fío”
- “Vólveo, non cortarei, seguro pasa”.
- “¿E como pasarei, se eu acá quedo?
Se pasar –respondí- non vou seguro
que este corpo, sen alma, morra cedo”.
- “Coa miña, que levas, te aseguro
que non morras pastor” – “Pastora hei medo;
o quedar me parece máis seguro.
ÉGLOGA DA VIRGINE DEIPARA
 |
| Manuscrito da obra "Égloga da Virgine Deipara" |
O segundo exemplo é unha obra de teatro creada no colexio xesuíta de Monterrei e representada en 1581 no mesmo colexio diante de D. Gaspar de Acevedo e Zúñiga conde de Monterrei por aquela época.
 |
| O Conde de Monterrei D. Gaspar de Acevedo e Zúñiga |
Esta peza de teatro é de estilo pastoril e aínda que utiliza o galego, non encaixa estritamente na literatura galega, xa que ademais de galego tamén utiliza o portugués, o latín e o castelán. Sendo estes dous últimos os máis utilizados na obra.
O argumento da obra é unha festa que un pastor chamado Regiano vai a facer para o día da concepción da virxe. O pastor anuncia a súa festa por tódalas partes de onde tódolos lugares de onde normalmente viñan os estudantes do colexio. Chegando pastores de todos eses lares que “Armaran asi un justoso desafio sobre quien alabara mejor aquella de quien todos somos mui aficionados y debotos”.
A obra termina cun himno en galego sobre a irmandade entre portugueses, galegos e casteláns:
“Viva!, Viva!, Viva!
Philippo en Portugal
Castela e Galicia
con grande irmandad.
Vivan os galegos
e os castelás
e os lusitanos
seglares e crego[s]
no aia mays renegos
nem guerra ne afan”
Esta obra teatral créese que serviu de inspiración para o : “Entremés famoso sobre a pesca do rio Miño” peza teatral de Gabriel Feixoo de Araúxo de arredor de 1671, que pasa por ser a primeira escrita totalmente en galego.
Louvores do Cardeal Quevedo
 |
| Cardeal Pedro Quevedo e Quintano |
Por último os “Louvores do Cardeal Quevedo” son un conxunto de tres poemas independentes realizados probablemente en 1816 con motivo da proclamación como cardeal do bispo de Ourense Pedro Quevedo e Quintano. Estes poemas xa non pertencen ós Séculos Escuros, senón ó prerrexurdimento, unha etapa intermedia entre os Séculos Escuros e o rexurdimento que transcorre entre 1808 (ano do comezo da guerra contra os franceses) e 1863 (data da publicación de Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro).
Pois ben, dous destes tres poemas foron atopados nun manuscrito que achou Fermín Bouza-Brey en 1927 na parroquia de Mandín. Bouza obtivo o citado documento do crego Benito Montero Álvarez. Posteriormente, facilitoulle este testemuño a Xosé María Álvarez Blázquez, quen editou por primeira vez os dous poemas no tomo II da súa Escolma de Poesía Galega.
Albíxiras, pobre xente,
pois voso pai un fatelo
ten que lle chaman capelo,
bó pra ter o corpo quente.
E inda eu nunca revente
se non vo lo ha de dar.
Calade, que ha de estrañar
verse todo de encarnado,
y entonces se bota a un lado.
¡Cómo habedes de campar!
Albíxaras, meu crego que esto escribes;
albíxeras, por máis que a pruma mollas
nas engradas que pingan polas follas
e pingarán de gozo mentras vives.
De albíxaras e gaita non te prives;
bota outro trago, pesares xa non collas,
pois aquil de quen todo recibiche
de bispo a cardenal subido viche.
Estes dous poemas chegaron ata os nosos días sen asinar, pero pénsase que foron escritos pola mesma man.
Bibliografía:
- LA ÉGLOGA DE VIRGINE DEIPARA Y EL TEATRO DE LOS JESUITAS EN GALICIA DURANTE LA EDAD MODERNA. Instituto Ignacio de Loyola
- A LITERATURA GALEGA DOS SÉCULOS ESCUROS E DO PRERREXURDIMENTO. Juan Javier Baldomir Cabanas
Os biosbardos son unha figura mitolóxica existente en Galicia coa que se adoita gastar bromas aos non iniciados na súa
caza.
